መጽሐት

       የባ/ሊ/ወ/ጽ/ቤት ፕላን ኮሚሽን መጽሔት

   በባሶ ሊበን ወረዳ አስተዳደር ጽ/ቤት  ውስጥ አንዱ የሆነው የፕላን ኮምሽን የስራ ሂደት የስነ ህዝብ ጉዳይ ዘርፍን በውስጡ ያካተተ በመሆኑ የስነ ህዝብ ጉዳይ ተግባራትንም ያስተባብራል፡፡ ከዚህ አንፃር የተለያዩ ስነ ህዝባዊ በራሪ ጽሁፎችን፣ የግንዛቤ ማስጨበጫ ማኑዋሎችን፣ መጽሄቶችም እንዲሁም የስነ ህዝብና ልማት መረጃዎችን ወዘተ ለተጠቃሚዎች ተደራሽ ለማድረግ እየሰራ ይገኛል፡፡ በዚህም መሰረት የስነ ህዝብ ጉዳይን በልማት እቅዶች ውስጥ ለማካተት እና የስነ ህዝብ ትምህርታዊ ቅስቀሳ ተግባራትን ለማከናወን ይረዳ ዘንድ ይህን የስነ ህዝብ መጽሄት አዘጋጅተናል፡፡

 

        2.የመጽሄቱ ዋና አላማ፡-

1. በሁሉም ት/ቤቶች ስነ ህዝብ ክበብ አባላት በስነ ህዝብ ዙሪያ ተቀራራቢ የሆነ ግንዛቤ እንዲኖራቸው ለማድረግ

1. በስነ ህዝብ ዙሪያ በሁሉም ተቋማት የተደራጀ የስነ ህዝብ መረጃ፣ የእቅድ      አስተቃቀድ፣ እንዲሁም የሪፖርት ዝግጅት እንዲኖር ለማስቻልና በአጠቃላይ ግልጽና ወጥነት ያለው አሰራር ለማጐልበት

3. የስነ-ህዝብ ፖሊሲዎችን፣ አዋጆችንና መመሪያዎችን የተከተለ አሠራር እንዲኖር ለማስቻል፡፡

1. ለዚህም የፕላን ኮምሽን የስራ ሂደት ለሁሉም ተቋማት ከተልዕኮና ራዕይአቸው አንጻር የሚያከናውኗቸውን የስነ ህዝብ ጉዳይ ተግባራት በመለየት  በአሠራሩ ዙሪያ እጥረት ለታየባቸው መስሪያ ቤቶች ክፍተቱን  ለመሙላት ጥረት ያደርጋል፡፡

         3.ያዘጋጁ መልዕክት

 

   በአገራችን የወሊድና የሞት መጠንን በከፍተኛ ደረጃ እንዲቀንስ በማድረግ በህዝቡ የዕድሜ ስብጥር ላይ ለውጥ ማምጣትና ዲሞግራፊያዊ ሽግግርን እውን ማድረግ ትኩረት ተሰጥቶት ሊተገበር የሚገባው ዋነኛ ጉዳይ ነው፡፡

• የስነ ህዝብ ጉዳዮች በባህሪያቸው የተለያዩ መ/ቤቶችን የተቀናጀ ተሳትፎ የሚጠይቁ ናቸው፡፡ በስነ ህዝብ ፖሊሲ ሰነዱ ውስጥ በግልፅ እንደተቀመጠው የሚመለከታቸው ሴ/መ/ቤቶች የስነ ህዝብ ጉዳዮችን በልማት ዕቅዶቻቸው ውስጥ አካተው እንዲተገብሩ ይጠበቃል፡፡ ለዚሁ ተግባር የሚረዳና የስነ ህዝብ ፖሊሲውን አፈጻጸም ለማስተባበር የሚችል የስነ ህዝብ ምክር ቤት በሁሉም ደረጃ ማቋቋም በጣም አስፈላጊ እንደሆነ ዪታመናል፡፡ አሁን በስነ ህዝብና ልማት ዙሪያ የተመዘገቡት አበረታች ውጤቶች ይበልጥ ተጠናክረው እንዲቀጥሉ ለማስቻል ይህንን የማስተባበሪያ አካል በአዋጁ መሰረት እንዲቋቋም ማድረግ የተለየ ትኩረት ሊሰጠው የሚገባ ተግባር ነው፡፡ መረጃዎች እንደሚያመለክቱት ዛሬም እጅግ በርካታ እናቶች በህክምና ተቋማት የባለሙያ እርዳታ እያገኙ ሳይሆን በቤታቸው ልጆቻቸውን ይወልዳሉ፡፡ ይህም ከወሊድ ጋር ተያይዘው የሚከሰቱ የእናቶችና ህጻናት ሞት መጠንን በመቀነስ የምዕተ ዓመቱን ግብ ለማሳካት በሚደረገው ጥረት ላይ ከፍተኛ አሉታዊ ተፅዕኖ ያሳርፋል፡፡ በመሆኑም እናቶች ተገቢውን የቅድመ ወሊድ ክትትል በህክምና ተቋማት እንዲያደርጉ፣ በባለሙያ እገዛ በጤና ተቋማት ውስጥ እንዲወልዱና አስፈላጊውን የድህረ ወሊድ ክትትል እንዲያገኙ አሁን ከሚደረገው በላይ ሁሉንም ተደራሽ ሊያደርግ የሚችል ሰፊ የስነ ህዝብ ስራ በየደረጃው መከናወን ይኖርበታል፡፡ በቅርቡ የተካሄደው የስነ ህዝብና ጤና ጥናት እንደሚያመለክተው የቤተሰብ ዕቅድ መጠቀም እየፈለጉ በተለያዩ ምክንያቶች መጠቀም ያልቻሉ ያገቡ ሴቶች 25 በመቶ ያህል ይደርሳል፡፡ ይህንን ያልተሟላ የቤተሰብ ዕቅድ ፍላጎት በማሟላት ወላጆች የሚፈልጓቸውን ያህል ልጆች በሚፈልጉት የጊዜ እርቀት መውለድ እንዲችሉ ማድረግ እንዲሁም በፍላጎት ላይ የተመሰረተ የቤተሰብ ዕቅድ አገልግሎትን ለሁሉም ተደራሽ ማድረግ የዜጎችን ሰብዓዊ መብት ማክበር ጭምር ነው፡፡
• በመሆኑም በዘርፉ የተሰማሩ መንግስታዊና መንግስታዊ ያልሆኑ አካላት ከፍተኛ ጥረት በማድረግ አሁን የሚታየውን ያልተሟላ የቤተሰብ ዕቅድ ፍላጎት ለማሟላት ተገቢውን ሁሉ ጥረት ማድረግ ይጠበቅባቸዋል፡፡
• የሥነ ህዝብ ጉዳዮች በአንድ አገር ኢኮኖሚያዊ፣ ማህበራዊ፣ ፖለቲካዊና ሥነ ህዝባዊ ጉዳዮች ሳቢያ ሊከሰቱ በሚገመቱ የሕዝብ ችግሮች ስፋት ይወሰናሉ፡፡ እንደ ችግሮች መጠንም አግባብ ያላቸው የሥነህዝብ ጉዳዮች በልማት ዕቅዶች ውስጥ እንዲካተቱ ማድረግ ይገባል፡፡ በተቋማት መካከል በዕቅድ አስተቃቀድና አፈጻጸም ወቅት በጋራ የተሳሰረና የተቀናጀ የአሰራር አግባብ  ሲኖር የሚፈለገው ግብ ላይ እንዲደረስ ወሳኝ ይሆናል፡፡ የግንኙነት ሰንሰለቱም ከተቻለ ታች እስካለው ተጠቃሚ ማህበረሰብ (target Population) ድረስ የተዘረጋ ቢሆን ይመረጣል፡፡ በየወቅቱ የሚለዋወጡ የስነ ህዝብ ጉዳዮች አንፃርም አሠራሩና የዕቅድ አፈፃፀሙ ተጣጥሞ የሚካሄድበትን አግባባዊ አሠራር መፍጠር ይገባል፡፡
  በአጠቃላይ የስነ ህዝብ ጉዳይ የሁሉንም ሴክተሮች ትኩረትና እርብርብ የሚሻ በመሆኑ ኃላፊነታችንን እንወጣ ዘንድ ጥሪ እናስተላልፋለን፡፡

 

 

 

የቤተሰብ ዕቅድ አገልግሎትና የወሊድ መቆጣጠሪያ ዘዴዎች

 የቤተሰብ እቅድ ምጣኔ ማለት ጥንዶች ጋብቻ ከመፈጸማቸው በፊትም ሆነ በኋላ ሊኖሯቸው የሚገባቸውን ልጆች ከአላቸው ገቢ መጠን ወይም ልጆችን የማሳደግ አቅም ጋር በማመጣጠን የሚወስኑበት ዘዴ ነው፡፡ የህዝብ ቁጥር ከጊዜ ወደ ጊዜ እየጨመረ በመምጣቱ የህዝቡ የኑሮ ደረጃ ዝቅ እያለና ውስብስብ እየሆነ ነው፡፡ ስለሆነም ይህንን ውስብስብ የኑሮ ሁኔታ ለመፍታትና ፈጣን የኢኮኖሚ እድገት ለማምጣት ቤተሰብን በመመጠን እና አቅምን ባገናዘበ መልኩ አራርቆ መውለድ ተገቢ ነው፡፡ ከዚህ አኳያ የተለያዩ የቤተሰብ ምጣኔ አገልግሎቶችንና ፕሮግራሞችን ማስፋፋትና የተጠቃሚዎችን ቁጥር ማሳደግ አስፈላጊ ነው፡፡ የቤተሰብ እቅድ ፕሮግራም በ1960ዎቹ የተጀመረ ሲሆን ዓላማውም የልጆቻቸውን ቁጥር መወሰን ለሚፈልጉ ጥንዶች ዘመናዊ የእርግዝና መቆጣጠሪያ ዘዴዎችን ማቅረብ እና እንዲጠቀሙ ማድረግ ነው፡፡ ፡፡

በባሶ ሊበን ወረዳም የቤተሰብ እቅድ አገልግሎት ከጊዜ ወደ ጊዜ እየዳበረ እና የአገልግሎቱ ተጠቃሚዎች ቁጥርም እየጨመረ የመጣ ሲሆን ነገር ግን  ካለው የህዝብ ቁጥር መጠንና ከኢኮኖሚ አቅም ጋር ሲነፃፀር  ብዙ የሚቀሩ የስነ ህዝብ ስራዎች የአሉ መሆኑ መገንዘብ ይቻላል፡፡ አሁንም አገልግሎቱን መጠቀምና መስጠት ላይ በዘርፉ ከፍተኛ ክፍተት የሚታይ መሆኑን እና ወጥነትና ቀጣይነት ያለው የስነ ተዋልዶ ጤና ስራና የስነ ህዝብ የመረጃ ስርዓት በተጠናከረ መልኩ እንድናካሂድ መንገድ የሚያሳይ ሆኖ እናገኘዋለን፡፡የህዝብ ቁጥር ከጊዜ ወደ ጊዜ እየጨመረ በመምጣቱ የህዝቡ የኑሮ ደረጃ ዝቅ እያለና ውስብስብ እየሆነ ነው፡፡ ስለሆነም ይህንን ውስብስብ የኑሮ ሁኔታ ለመፍታትና ፈጣን የኢኮኖሚ እድገት ለማምጣት ቤተሰብን በእቅድ በመምራት መመጠን እና አቅምን ባገናዘበ መልኩ አራርቆ መውለድ ተገቢ ነው፡፡ ከዚህ አኳያ የተለያዩ የቤተሰብ እቅድ አገልግሎቶችንና ፕሮግራሞችን ማስፋፋትና የተጠቃሚዎችን ቁጥር ማሳደግ ተገቢ ነው፡፡

 

 

 የእርግዝና መቆጣጠሪያ ዘዴዎች

              የእርግዝና  መከላከያ  ዘዴዎች  በሶስት  ይከፈላሉ

• ተፈጥሯዊ (ልማዳዊ) የእርግዝና መከላከያ   ዘዴ
• ዘመናዊ የእርግዝና መከላከያ   ዘዴ
• ቋሚ (በቀዶ ህክምና  የማምከን) ዘዴ ናቸው፡፡
  • ተፈጥሯዊ ወይም ልማዳዊ ዘዴዎች፡-
• በቀን መቁጠሪያ ዘዴ፡- በመውለጃ እድሜ ውስጥ የሚገኙ  ሴቶች መዳኒቶችን ሳይወስዱ  የወር አበባ  ኡደትን  በጥንቃቄ በመከታተል  እርግዝናን መከላከል ይቻላል፡፡ አብዛኛውን  ጊዜ  አንዲት ሴት  እንቁላል የምታኮርተው ከሚቀጥለው  የወር አበባ  መምጫ 14 ቀናት ቀደም ብሎ  በመሆኑ   ሴትዮዋ  የዘር ፍሬ  ለማመንጨት  ከምትችልበት ጊዜ 5 ቀናት በፊት እና በኋላ  የግብረ ስጋ  ግንኙነት  ከመፈፀም  በመታቀብ እርግዝናን መከላከል ይቻላል፡፡
• የሰውነት ሙቀትን በመለካት /በመቆጣጠር፡-አንዲት ሴት የዘር  ፍሬ በምንታመነጭበት  ወቅት የሰውነት  ሙቀቷ ከወትሮው ከፍ ይላል፡፡  እዳትፀንስ  ስትፈልግ  በቴርሞ ሜትር  በመለካት  የዘር ፍሬ  ልታመነጭ  ወይም የሰውነት  ሙቀቷ  ከፍ ሊል  ከሚችልባቸው  5ቀናት  በፊትና 5 ቀናት  በኋላ  የግብረ ስጋ ግንኙነት  ከመፈፀም  መታቀብ አለባት፡፡ 
• የማህፀን ፈሳሽን ልዩ ጠባይ በማጤን፡- ከማህፀን  የሚዎጣው  ፈሳሽ የዘር ፍሬ  ከምታመነጭባቸው  ጥቂት ቀናት  በፊት ጀምሮ  መልኩንና ይዘቱን  ይለውጣል፡፡  ሴትየዋ  እነዚህ  ለውጦች  በየወሩ  የሚከሰቱባቸውን  ቀናት አስቀድማ በማጤን   ለውጦቹ ከሚከሰቱባቸው 5 ቀናት በፊትና 5ቀናት በኋላ  የግብረ ስጋ ግንኙነት ከመፈፀም  መታቀብ ይኖርባታል፡፡ 
• የእናትን ጡት በማጥባት እርግዝና  የሚከሰትበትን  ጊዜ ማራዘም
• በግብረ ስጋ ግንኙነት ወቅት የወንዱ ነባዘር ወደ ማህጸን ከመግባቱ በፊት ብልትን በማውጣት የወንድ ዘርን ከሴቷ ብልት ውጭ የማፍሰስ ዘዴን ናቸው፡፡ እነዚህ ልማዳዊ የእርግዝና መከላከያ ዘዴዎች አስተማማኝ ባለመሆናቸው ጥቅም ላይ እንዲውሉ አይመከርም፡፡
  • ዘመናዊ መከላከያ ዘዴዎች፡-

በዓማራጭነት የቀረቡ የተለያዩ የእርግዝና መከላከያ ዘዴዎች ሲኖሩ እነዚህም ባለ ንጥረ ቅመም (ሆርሞናል) ዘዴዎች ውስጥ በመርፌ የሚሰጥ መከላከያ፣ የሚዋጥ እንክብል እና በክንድ የሚቀበር የእርግዝና መከላከያ እንዲሁም የሴትና የወንድ ቋሚ የእርግዝና መከላከያ፣ ሉፕና ሌሎች የመቆጣጠሪያ ዘዴዎችን ለምሳሌ የወንድና የሴት ኮንዶም፣ ዲያፍራም እንዲሁም በቅባት ወይም በአረፋ መልክ የተዘጋጁ ፀረ-ነባዘር ኬሚካሎችን ያጠቃልላል፡፡

የሚዋጥ  ክኒን (ፒልስ)፡- በአብዛኛው ሴቶች እንደ ዋነኛ  የእርግዝና መከላከያ  ዘዴ አድርገው  የሚጠቀሙበት ሲሆን  ማንኛውም ሴት  ይህንን ዘዴ   ከመጠቀማቸው በፊት  ምርመራ ማድረግ ይኖርባቸዋል፡፡

የእርግዝና መከላከያ  ክኒኑ በአብዛኛው የሚዘጋጀው  በአንድ ፓኬት  ውስጥ 21 ነጭ ወይም ቢጫ  እንክብሎችና 7ቀለማቸው የተለየ ቡናማ መልክ ያላቸው  እንክብሎችን  የሚያካትት ሲሆን ዋናዎቹ  እርግዝና  የሚከላከሉት 21 ክኒኖች ካለቁ በኋላ  የወር  አበባ  እስከሚመጣበት  ጊዜ  መዘናጋት እንዳይኖር ሰባቱ  ክኒኖች  ይወሰዳሉ፡፡  የወሊድ  መከላከያ  ክኒኖች የወር አበባ ከመጣበት  ቀን ጀምሮ  ግብረ ስጋ  ግንኙነት  ኖረም  አልኖረም  ያለማቋረጥ  በየቀኑ መወሰድ አለባቸው፡፡

• በመርፌ የሚሰጥ  የእርግዝና  መከላከያ ዘዴ፡- የተለያዩ  የአገልግሎት  አይነቶች አሉት፡፡ ለአንድ ወር፣ ለሁለት ወር ለሶስት ወር እና ለ6 ወር የሚያገለግል  ሆኖ  የተዘጋጀ ነው፡፡

ይህ ዘዴ እርግዝና እንዳይከሰት  የሚያደርገውም  እንቁላል ከከረጢቱ  አኩርቶ እንዳይወጣ  በማድረግ፣ ማህፀን በር ላይ  የሚገኘውን  ተፈጥሯዊ  ፈሳሽ በማለድለድና  በማወፈር  የወንድ  የዘር ፍሬ  ወደ ማህፀን   ዘልቆ  እንዳያልፍ  በማድረግና የማህፀን ግድግዳ  የተፈጥሮ ፈሳሽን  በመቀየር ነው፡፡

• ኖርፕላንት፡- አስተማማኝና ለረጅም ጊዜ የሚያገለግል  በሴቷ የግራ ክንድ ጡንቻ  ላይ በመቅበር  ጥቅም ላይ  የሚውል  መከላከያ ዘዴ ነው፡፡ ለስላሳ ከሆነ ጎማ ነክ ጥሬ  እቃ የተዘጋጀ  6 ቀጫጭንና የሚተጣጠፉ  የክብሪት  እንጨት  መጠን  ያላቸው  ጥቅሎች  ከሴቷ የላይኛው  ጡንቻ  በውስጥ በኩል  ይቀበራል፡፡ ከዚያም ያለማቋረጥ  ሆርሞን በሴትዮዋ  ሰውነት  ስለሚያስተላልፍ   በየወሩ  እንቁላል  አኩርታ  እንዳትወጣ  ያግዳል፡፡
• ኖርፕላንት በክንድ ከተቀበረ ጀምሮ ለ3፣ ለ5 እንዲሁም ለ12 ዓመታት ያህል ሴትዮዋ እንዳትፀንስ  ያደርጋል፡፡
• ሉፕ (IUCD) በማህፀን ውስጥ የሚቀመጥ  የወሊድ  መከላከያ  ዘዴ  ሲሆን ከማይዝግና ከማይበላሽ  ፕላስቲክና  መዳብ   ጥምዝ  የተሰራ እና ልዩ ልዩ  ቅርጾች ያሉት  እንዲሁም  ከመዳኒት  ጋር የተቀመመ መከላከያ ነው፡፡

ሉፕ በማህፀን  ውስጥ  ሲቀመጥ የወንድ  ዘር ወደ ማህፀን  ዘልቆ  ከሴቷ  የዘር ፍሬ  እንዳይገናኝ  በማድረግ  እርግዝናን  ይከላከላል፡፡ 

• ኮንዶም፡- ስስ ከሆነ ፕላስቲክ የተሰራ  ሲሆን  የግብረ ስጋ ግንኙነት ከመደረጉ በፊት  በደንብ በቆመ  የወንድ ብልት ላይ በማጥለቅ  የወንድ  የዘር ፍሬ  ወደ ሴቷ  ብልት  እንዳይፈስ  ወይም እንዳይገባ በማድረግ  እርግዝናን ይከላከላል፡፡ ከዚህ በተጨማሪ  በአግባቡ  ከተጠቀሙበት ኮንዶም  ኤች.አይቪ ኤድስን ጨምሮ ሌሎች የአባላዘር በሽታዎችን  ይከላከላል፡፡ ኮንዶምን በቀዝቃዛ፣ ደረቅና ተስማሚ  በሆነ ስፍራ  ማስቀመጥ  ያስፈልጋል፡፡
• ድንገተኛ የእርግዝና መከላከያ፡- የምንላቸው ምንም አይነት የእርግዝና መከላከያ ሳይጠቀሙ በድንገት ከሚፈጸም የግብረ ስጋ ግንኙነት በኋላ ወዲያውኑ እርግዝናንለመከላከል የምንጠቀምባቸው ዘዴዎች ናቸው፡፡ እነዚህ ዘዴዎች ፅንስን ለማቋረጥ እንጂ በግብረ- ስጋ ግንኙነት ወቅት የሚመጡ በሽታዎችን ለመከላከል አይረዱም፡፡

ድንገተኛ የእርግዝና መከላከያ ክኒኖች፡- እንደ እርግዝና መከላከያ ንጥረ ቅመም (ሆርሞን) ሲሆኑ ነገር ግን መጠናቸው ከፍ ያለ ነው፡፡ በድንገት ያለ እርግዝና መከላከያ የግብረ ስጋ ግንኙነት ከተፈጸመ እስከ 72 ሠዓታት ባለ ጊዜ ውስጥ ከተወሰደ ብቻ ከ60% እስከ 90% ድረስ እርግዝናን ይከላከላሉ፡፡

   ከ3 ቀን ባለፈ ወይም ጽንስ ወደ ማህጸን ተጉዞ በማህጸን ውስጥ መኖር ከጀመረ    በኋላ ድንገተኛ የእርግዝና መከላከያ መድሃኒቶች እርግዝናውን አያቋርጡትም፤ በመሆኑም እርግዝናው እድገቱን ይቀጥላል፡፡ ድንገተኛ የእርግዝና መከላከያ እንክብሎች ያልታሰበ ድንገተኛ ሁኔታዎች ሲያጋጥሙ ብቻ ጥቅም ላይ መዋል አለባቸው፡፡ ለምሳሌ የእርግዝና መከላከያ ካልተጠቀሙ ወይም እንደ ኮንዶም ያለ የእርግዝና መከላከያ በሚቀደድበት ጊዜ ወይም አስገድዶ መድፈር ሲፈጸም እንጂ እንደ ቋሚ የእርግዝና መከላከያ ዘዴ አያገለግሉም፡፡

• በቀዶ ህክምና  በማምከን  እርግዝናን የመከላከያ ዘዴ

• የወንድ የዘር ፍሬ ማምከን ፡-በቀዶ ጥገና ወንዶችን ማምከን  ተጨማሪ  ልጆች  እንዳይኖራቸው ወይም  መውለድ  ለማይፈልጉ  ወንዶች  የሚጠቅም ዘላቂ  የሆነ  የመከላከያ  ዘዴ ነው፡፡ ይህ ቋሚ ዘዴ ቀላል በሆነ የቀዶ ጥገና በሙያው ልዩ ስልጠና  ባላቸው  ሃኪሞች  አማካኝነት  የሚሰራ ሲሆን የወንድ  የዘር ፍሬ  የመተላለፊያ  ቱቦ  በመቁረጥና በመቋጠር  የዘር ፍሬውን  ወደ ሴቷ  ብልት እንዳይተላለፍ  የሚያደርግ ዘዴ ነው፡፡
• የሴቶችን የማህፀን ቱቦ ማስቋጠር፡- በቀዶ ጥገና ሴቶችን ማምከን ተጨማሪ ልጆች  እንዲኖራቸው ወይም መውለድ ለማይፈልጉ ሴቶች የሚጠቅም ዘላቂ የሆነ የመከላከያ ዘዴ ነው፡፡
• በአጠቃላይ በወረዳችንም ልክ እንደ ሌሎቹ የክልላችን አካባቢዎች በመርፌ የሚሰጥ የመከላከያ ዘዴ በስፋት አገልግሎት ላይ በመዋል የታወቀ ነው፡፡ ከዚህም በመቀጠል በኪኒን ወይም በእንክብል መልክ በአፍ የሚዋጥ የእርግዝና መከላከያ ዘዴ በሁለተኛ ደረጃ ይታወቃል፡፡ የትኛውም የእርግዝና መከላከያ መቶ በመቶ እርግዝናን አይከላከልም፡፡ በጣም አስተማማኝ የሚባሉት በተጠቃሚው ባህሪይ ላይ የማይወሰኑት ናቸው፡፡ ይሄውም የረጅም ጊዜ የእርግዝና መከላከያ እንደ ሉፕ፣ በክንድ ውስጥ የሚቀበር (ኢምፕላንት) እንዲሁም የወንድና የሴት ዘላቂ የእርግዝና መከላከያ ዘዴዎች (ስትራላይዜሽን) የሚያጠቃልል ሲሆን በአስተማማኝነታቸው ደረጃ ዝቅ የሚሉት ደግሞ ከላይ የተጠቀሱትና በተጠቃሚው ባህሪና በሚያደርገው ጥንቃቄ ላይ የሚመሰረቱትን ያጠቃልላል፡፡

 

 

 

 

 

 

 

 

 

6. የህዝብ ቁጥር እድገትና የውልደት መጠን

በአለፉት ጊዜያት በመንግስትና መንግስታዊ ባልሆኑ አካላት የወሊድ መጠንን ለመቀነስ በተደረጉ ጥረቶች የወረዳችን ህዝብ ቁጥር እድገት ምጣኔው በተለይ በገጠር አካባቢዎች መቀነስ ቢያሳይም የህዝብ ቁጥር ብዛቱ ግን እየጨመረ ነው፡፡ በ1999 ዓ.ም በተደረገው የህዝብና ቤት ቆጠራ ውጤት መሰረት የወረዳዋ ህዝብ ብዛት 138332 የነበረ ሲሆን በ2012 ዓ.ም ወደ 170387 ከፍ ማለቱን መገንዘብ ይቻላል፡፡

የስነ ህዝብና ልማትን በተለይ ደግሞ የአነስተኛ ቤተሰብ ቁጥር እሳቤን ለማስረፅ ባለፉት አመታት በርካታ ተግባራት በመንግስትና መንግስታዊ ባልሆኑ አካላት እንዲሁም በተለያዩ የመገናኛ ዘዴዎች አማካይነት  ተከናውነዋል፡፡ ነገር ግን ገና የሚፈለገው ያህል የአስተሳሰብና የባህሪ ለውጥ አልመጣም፡፡ ስለ ቤተሰብ ዕቅድ ግንዛቤ ያላቸው የህብረተሰብ ክፍሎች አገልግሎቱን ከሚያገኙት ጋር ሲታይ ሰፊ ልዩነት የሚታይባቸው ናቸው፡፡በመሆኑም የአስተሳሰብና የባህሪ ለውጥ ለማምጣት  እንዲቻል በተለይ በሴቶች ትምህርት፣ በህብረተሰቡ ዘንድ ለዘመናት በኖሩት ልማዳዊ አስተሳሰቦች እንዲሁም የቤተሰብ ዕቅድ ከመጠቀም ጋር ተያይዞ በሚነገሩ የተሳሳቱ አባባሎች ዙሪያ ብዙ መስራት ይጠበቃል፡፡ የሴቶችን ሁለንተናዊ ብቃት ማሳደግ ደግሞ ሴቶች የተዋልዶ ጤና መብታቸውን በአግባቡ እንዲጠቀሙበት ለማድረግና የስነ ህዝብ ፖሊሲውን ግብ ለማሳካት ከፍተኛ ድርሻ አለው፡፡ በዚህ ረገድ ሴቶችን ማስተማር የሚኖረው ፋይዳ ትልቅ ነው፡፡ እንደሚታወቀው በአገራችን ለአለፉት በርካታ ዓመታት በነበሩት ጥቂት የትምህርት እድሎች ከሴቶች ይልቅ ወንዶች ይበልጥ ተጠቃሚ ነበሩ፡፡ አሁን በስራ ላይ ያለው የትምህርት ፖሊሲ ለሴቶች ትምህርት ከፍተኛ ትኩረት በመስጠቱ የሴቶች የትምህርት ተሳትፎ በሁሉም የትምህርት እርከኖች ከጊዜ ወደ ጊዜ መሻሻል እያሳየ መጥቷል፡፡ ሴቶች በተለይም ልጃገረዶች በትምህርት ገበታ ላይ ረዝም ያለ ጊዜ በቆዩ መጠን ቶሎ ወደ ጋብቻ ህይወትና ወደ ልጅ መውለድ የሚያመሩበትን ሁኔታ በእጅጉ ይቀንሳል፡፡ ከዚህም በተጨማሪ የተማሩ ሴቶች የአነስተኛ ቁጥር ቤተሰብን ጠቀሜታና የቤተሰብ ዕቅድ አገልግሎትን በተመለከተ በቂ መረጃና ግንዛቤ ስለሚኖራቸው የሚወልዷቸውን ልጆች መጠንና በምን ያህል የጊዜ ልዩነት ልጆቻቸውን መውለድ እንደሚኖርባቸው የመወሰን ብቃት ይኖራቸዋል፡፡ ይህም በአጠቃላይ የወሊድ መጠን ላይ እንዲሁም በእናቶችና በህፃናት ጤና መሻሻል ረገድ የላቀ ድርሻ ይኖረዋል፡፡ በዚህ ረገድ ባለፉት ዓመታት በተደረጉ ጥረቶች በመጀመሪያ ደረጃ የወንዶችና የሴቶች ጥምርታ በእጅጉ የተቀራረበ ሲሆን በ2ኛ ደረጃና በከፍተኛ ትምህርት ተቋማት ደግሞ አበረታች ለውጦች ታይተዋል፡፡

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                         

7. የሥርዓተ ፆታና ልዩነት

  ብዙ ሰዎች የስርዓተ ፆታና የፆታን ጽንሰ ሃሳብ አንዳዴም ፆታ ሌላ ጊዜ ደግሞ ስርዓተ ፆታ በማለት እየቀያየሩ ሲጠቀሙ ይስተዋላል፡፡ በእነዚህ ሀሳቦች መካከል ልዩነት መኖሩን ምሁራንና የዘርፉ ባለሙያዎች ሰፊ ማብራሪያ ሰጥተዋል፡፡ በዚህም መሠረት

7.1. ፆታ:- በወንድና በሴት መካከል ያለን አካላዊና ስነ ተዋልዶአዊ የተፈጥሮ ልዩነት ያሳያል፡፡ ለምሳሌ ሴቶች ለጽንስ መፈጠር የሚረዳ እንቁላል ያኮርታሉ፣ ይወልዳሉ፣ ያጠባሉ የወር አበባ ኡደት ይታይባቸዋል ወዘተ ሲሆኑ ወንዶች በተፈጥሮዓቸው የወንዴ ዘር /ነባዘር/ ያመነጫሉ፣ ፂም አላቸው፡፡ ወዘተ… እነዚህና ሌሎች ተፈጥሮዓዊ ልዩነቶች ናቸው፡፡ በሴትና በወንድ መካከል ያሉ የተፈጥሮ ልዩነቶች ከህብረተሰቡ እድገት እና ለውጥ ጋር የሚቀየሩ አይደሉም፡፡

  7.2.ስርዓተ ፆታ፡- ቃሉ እንደሚያመለክተው ስርዓት ነው ይህ ስርዓት በሰዎች ኑሮ ሂደት ውስጥ በህብረተሰቡ አማካኝነት ተፈጥሮ ያደገ ብሎም የህብረተሰቡ ኢኮኖሚያዊ፣ ማህበራዊ እና ፖለቲካዊ ሁኔታዎች ሲቀየሩ አብሮ ሊቀየር የሚችል ስርዓት ነው፡፡

በሴቶችና ወንዶች መካከል ያልተመጣጠነ የኢኮኖሚ እድገት፣ ተሳታፊነትና ተጠቃሚነት እንዳለ የሚያሳይ ስርአት ነው፡፡ ይህም ሊለወጥ የሚችል ስርዓት ሲሆን ስርዓተ ፆታ በኢኮኖሚ፣ በማህበራዊና የፖሊቲካ ስርዓት ውስጥ ተንሰራርቶ ስለሚገኝ በተለያየ መንገድ ይገለፃል፡፡ ስርዓተ ፆታ ህብረተሰቡ የሰጠውን የወንዶችና ሴቶች የስራ ድርሻ ወይም የተሳትፎ ሚና የሚገልጽ ሲሆን የስራ ክፍፍሉ ከአገር አገር ከባህል ባህል ይለያያል፡፡ ለምሳሌ በኢትዮጵያ በተለምዶ የሴቶች ስራ ነው ተብሎ የሚታወቀው ምግብ ማብሰል፣ ልጅ መንከባከብ፣ ቤት ማጽዳት ወዘተ.. ሲሆኑ የወንዶች ስራ /ሚና/ ተብሎ የሚታወቁት  ደግሞ ውሳኔ መስጠት፣ ሹፌርነት፣ እርሻ፣ ወታደራዊ ስራ ወዘተ የመሳሰሉት ናቸው፡፡

ስለዚህ የአገራችን ኢኮኖሚያዊ፣ ማህበራዊና ፖለቲካዊ ለውጥ ሲደረግ የስርዓተ ፆታ የስራ ድርሻ /ሚና/ አብሮ ይለወጣል፡፡

የስርዓተ ፆታ እኩልነት እንዲመጣ ትኩረት ተሰጥቶት ከተሠራ ያልተስተካከለው የስርአተ ጾታ ልዩነት እየጠበበ ይመጣል፡፡ ትኩረት ካልተሰጠው ግን የስራ ክፍፍሉ ቅርፁ ይለወጣል እንጅ ሴቶች ወይም ወንዶች ተሳታፊና ተጠቃሚ ሳይሆኑ ኢፍትሃዊነት ስርዓት ሊቀጥል ይችላል፡፡

በማንኛውም ህብረተሰብ ውስጥ ሴቶች  በኢኮኖሚያዊ፣ ማህበራዊና በፖሊቲካዊ  ጉዳዮች ውስጥ  የሚኖራቸው  ተሳትፎ  በወሊድ  መጠን ላይ  ቀጥተኛ  የሆነ ተጽእኖ አለው፡፡ የሴቶች ሚና በቤት ውስጥ ስራዎችና በእናትነት  ተግባር ላይ ብቻ  የተወሰነ ሆኖ  በሚታይበት የአመለካከት ሁኔታ  ሴቶች ብዙ ልጆችን  በመውለድ ዘር  የማበርከት  ግዴታ እና የማሳደግ  ሃላፊነት  እንዳለባቸው  ተደርጎ ይወሰዳል፡፡

 

 

 

 

 

 

 

 

8. የሥነ-ህዝብ ክበባት እንቅስቃሴ በትምህርት ቤቶች

   ተማሪዎች በክፍል ውስጥ የተማሯቸውን ትምህርቶች በተግባር ለመፈፀም የሚያስችሏቸው የት/ቤቶች የተጓዳኝ ትምህርቶች ወይም ክበባት በተማሪዎች ፍላጎትና ዝንባሌ ላይ ተመስርተው ይቋቋማሉ፡፡ የክበቡ አባላትና አስተባባሪ የመወያያ ቀን ወዘተ የመሳሰሉት ፕሮግራሞች በክበቡ አመታዊ እቅድ ተካተው ክበቡ ይመሰረታል፡፡

ትምህርት ቤቶች የእውቀት መገብያ ከመሆናቸው በተጨማሪ ተማሪዎች ለቀጣይ የህይዎት ጉዞአቸው ከህብረተሰቡ ጋር የሚያቆራኟቸውን እና በክፍል ውስጥ ያገኟቸውን ትምህርቶች ወደ ህብረተሰቡ በመዝለቅ በተግባር ከመፈፀም ባለፈ ነባራዊ እውነታውን  የሚረዱበት፣ ከአካባቢያቸው ጋር ይበልጥ የሚተዋወቁበት እና የሚለማመዱበት ሁኔታ እንዲፈጠር ያደርጋል፡፡ በትምህርት ቤቶች መኖር ከሚገባቸው መሰረታዊ ክበባት መካከል አንዱና ዋነኛው የስነ ህዝብ ክበብ ሲሆን በዚህም ቀጣይነት የአለው የስነ ህዝብ ትምህርታዊ ቅስቀሳና የማህበረሰብ ውይይት ተግባራት ተጠናክረው የሚሄዱ ክንውኖች መሆን ይኖርባቸዋል፡፡

የስነ ህዝብ ክበብ አባላት በት/ቤታቸው ስለ ስነ ህዝብ ምንነት ከመረዳት በአለፈ ስነ ህዝብና ልማት ስለሚኖራቸው አሉታዊና አዎንታዊ ቁርኝት፣ ፈጣን የህዝብ ቁጥር እድገት ሊያመጣ ስለሚችለው ተፅዕኖ፣ የቤተሰብ እቅድ አገልግሎት ያለዉን ፋይዳና ስነ ተዋልዶ ጤና እንክብካቤ ከት/ቤቱ ማህበረሰብ ጀምሮ ግንዛቤ በመያዝ ወደ ህብረተሰቡ ዘልቆ በመግባት በእድር፣ ሰንበቴ፣ ማህበርና ህዝብ በሚሰበሰብባቸው ቦታዎች እየተገኙ ግንዛቤ በመፍጠር የአስተሳሰብ ለዉጥ እንዲመጣ የበኩላቸውን አስተዋጽኦ ማድረግ ይገባቸዋል፡፡

በአሳለፍነው የ2012 ዓመት በወረዳችን ውስጥ ከሚገኙት 66 ት/ቤቶች መካከል በ ት/ቤቶች 45 የስነ ህዝብ ክበብ የተቋቋመ ሲሆን በነዚህ የስነ ህዝብ ክበባት ውስጥም ከ1479 በላይ አባላት ተማሪዎችን በማፍራት ስነ ህዝባዊ ግንዛቤአቸውን ማሳደግ ተችሏል፡፡ ይህም ማለት የክበቡን የስራ እንቅስቃሴ የሚያሳይ ሪፖርት በመላክ፣ የመወያያ ቀን በመወሰን አባላትን ማወያየት፣ እንዲሁም ለህብረተሰቡ የግንዛቤ ማስጨበጫ የስነ ህዝብ ትምህርት በመስጠት እረገድ በተሻለ ተንቀሳቅሰዋል፡፡

 

9. በቤተሰብ እቅድ አገልግሎት ዙሪያ የወንዶች ሚና

ለረጅም ጊዜ በአገራችን ሰፍኖ ከኖረው ልማድ ባህል አኳያ የወንዶች በቤተሰብ ዕቅድ ዙሪያ ተሳታፊነት በእጅጉ አናሳ ነው፡፡ ወንዶች በተገቢው ሁኔታ በቤተሰብ ዕቅድ አጠቃቀም ዙሪያ ተሳታፊ ካልሆኑ ደግሞ የሚጠበቀውን ውጤት ለማምጣት አስቸጋሪ መሆኑ ግልጽ ነው፡፡ ዛሬም የቤተሰብ ዕቅድን መጠቀም ለሴቷ ብቻ የተተወ ሀላፊነት ተደርጎ የሚወሰድበት ሁኔታ በሰፊው ሰፍኖ ይታያል፡፡ በዚህ ዙሪያ የአስተሳሰብና የባህሪ ለውጥ በማምጣት የወንዶችን ተሳትፎ ከፍ ማድረግ በስነ ህዝብና በተዋልዶ ጤና እንዲሁም በስርዓተ ፆታ ዘርፍ የተሰማሩ አካላትን የተቀናጀ ጥረት የሚጠይቅ ጉዳይ ይሆናል፡፡

• በቤተሰብ እቅድና በተዋልዶ ጤና ዙሪያ የወንዶች ሚና፡-

• ሴቶች በተዋልዶ ጤና ዙሪያ ያለባቸው ችግር ቤተሰባዊ ማህበራዊና ሀገራዊ መሆኑን ግንዛቤ መውሰድና በዚህ ዙሪያ የሌሎችን ግንዛቤ ማሳደግ
• ፆታዊ ጥቃት በተቀናጀና ማህበራዊ መሠረት ባለው መንገድ እንዲዎገድ ንቁ ተሳትፎ ማድረግ
• ሴቶች በትምህርት በስራ መስክ የሚያስፈልጋቸውን ድጋፍ እንዲያገኙ ማድረግና ከወንዶች እኩል ብቃት እንዳላቸው ለህብረተሰቡ ግንዛቤ መፍጠር
• በቤተሰብ ውስጥ ልጆችና ሌሎች የቤተሰብ አባላት በተዋልዶ ጤና ዙሪያ በነፃነት የሚወያዩበትን ሁኔታ መፍጠርና ግንዛቤያቸው የተሟላ እንዲሆን ማመቻቸት

በአገራችን ለወጣቶች ተስማሚ የሆኑ የተዋልዶ ጤና አገልግሎቶች ገና በሚፈለገው መጠን አልተስፋፉም፡፡ በአሁኑ ጊዜ በመልካም ጅምርነት የሚታዩ በመንግስት የጤና ተቋማትና በአንዳንድ መንግስታዊ ያልሆኑ ድርጅቶች ውስን እንቅስቃሴዎች ቢኖሩም በተሟላ መልኩ ለወጣቶች ተስማሚ የሆኑ የተዋልዶ ጤና አገልግሎቶች እየተሰጡ ነው ለማለት ግን አያስደፍርም፡፡ በተለይ በ2ኛ ደረጃ ትምርት ቤቶችና በከፍተኛ የትምህርት ተቋማት አካባቢ ለወጣቶች ተስማሚ የሆኑ የተዋልዶ ጤና መረጃዎችና አገልግሎቶች መስፋፋት ይኖርባቸዋል፡፡ ይህም ወጣቱን ከአልተፈለገ እርግዝና፣ ኤች አይ ቪ ኤድስን ጨምሮ ከአባላዘር በሽታዎችና  ጥንቃቄ ከጎደለው ውርጃ ወይም የጽንስ ማቋረጥ ተግባራት ሊታደግ የሚችል በመሆኑ ትኩረት  የሚሻ አብይ ጉዳይ ነው፡፡

 

 

10. ሥነ-ህዝብና የምግብ አቅርቦት

የምግብ እህል በሚመረትባቸው አካባቢዎች ምንም እንኳ ምርታማነት  እየጨመረ ቢሆንም ከህዝቡ ጋር መመጣጠን አልቻለም፡፡

የህዝብና የመሬት ጥምርታ በመጨበሩ  የአርሶ አደሩ  የነፍስ ወከፍ  የእርሻ መሬት መጠን ቀንሷል፡፡ ይህ ደግሞ የምግብ እህል ምርት እንዲቀንስ ያደርጋል፡፡ ለዚህ ደግሞ ዋነኛው ምክንያት  የህዝብ ቁጥር  በከፍተኛ ደረጃ መጨመር ነው፡፡

በአገሪቱ ለሰብል  ተስማሚ ነው ተብሎ ከሚገመተው  መሬት  ውስጥ በስራ ላይ የዋለው አነስተኛ  እንደሆነ የተለያዩ ጥናቶች ያሳያሉ፡፡

የምግብ  አቅርቦትና  የህዝብ ብዛት  አለመጣጣም  በምግብ  ራስን  ለመቻል  የሚደረገውን  ጥረት  ምን  ያህል  እንደሚፈታተነው  ማወቅ  ያስችላል፡፡

ከፍተኛ የህዝብ ቁጥር ጫና የእርሻ መሬት እጥረት እንዲከሰት፣ አፈር  ለምነቱን  እንዲያጣ እና ምርት  እንዲቀንስ ያደርጋል፡፡

በ21ኛው ምእተ አመት የመጀመሪያዎቹ አስር አመታት ወቅት በምግብ  እራስን  መቻል በሚለው  ግብ  ለመድረስ  ወይም እቅዱን ለማሳካት አዳጋች ይሆናል፡፡

ነገር ግን  የወሊድ  መጠንን  በጉልህ  ለመቀነስ  ከተቻለና  የምግብ ምርት  መጠንን ለማሳደግ  ጥረት ከተደረገ  አገራችን የታለመው ግብ ላይ ለመድረስ  እንደምትችል ይጠበቃል፡፡

 

 

• ፈጣን የህዝብ ቁጥር እድገት በተፈጥሮ  ሃብትና በምግብ  ዋስትና  ላይ  ያለው አንድምታ

በኢትዮጲያ  የምግብ ዋስትናን  ለማረጋገጥ መሰናክል  የሚሆኑ በርካታ ምክንያቶች አሉ፡፡ እነዚህም ኋላ ቀር የሆነ የአመራርት ቴክኖሎጂ፣ ፈጣን  የህዝብ ቁጥር  እድገት፣ የአካባቢና  የተፈጥሮ ሃብት መመናመን በዋናነት የሚጠቀሱ ናቸው፡፡ የምግብ ዋስትና  ሊረጋገጥ የሚችለው  የተፈጥሮ ሃብት  መሰረት የሆኑትን  መሬት፣ ውሃ፣ ደን እና ሌሎችንም በአግባቡ  መያዝና ጥቅም  ላይ ማዋል ሲቻል ነው፡፡ የሰዎች ማህበራዊና ኢኮኖሚያዊ  እንቅስቃሴና  ትክክለኛ ያልሆኑ የግብርና  ተግባራት የተፈጥሮ  ሃብት  አጠቃቅምና አያያዝ  ላይ እንዲሁም ስረዓተ ምህዳር  ላይ መዛባት ያስከትላል፡፡

መሬትን ከመጠን  በላይ ማረስ፣ የግጦሽ  ቦታዎችን ከአቅም  በላይ በእንስሳት ማስጋጥ፣ የደኖች መመናመን፣ የአፈር  መሸርሸር /ለምነት ማነስ/፣  እንዲሁም  የውሃ፣ የመኖና  የማገዶ  እጥረት  በገጠሩ  አካባቢዎች በስፋት ይስተዋላሉ፡፡ እነዚህ  ሁኔታዎች በአብዛኛው ጊዜ አንዱ በሌላው  ላይ ተፅእኖ በመፍጠር  የምግብ ዋስትና ማጣት፣  የተፈጥሮ ሃብት መመናመን እና የድህነት፣ ሁኔታዎች  እንዲጠናከሩና  እንዲባባሱ ያደርጋል፡፡ በዚህም የተነሳ ሰዎች በተደጋጋሚ በድርቅ ሊጠቁ እና ለርሀብ ሊጋለጡ ይችላሉ፡፡

የህዝብ ቁጥር  እየጨመረ  በሚሄድበት  ጊዜ አብዛኛው  ደን ለእርሻ ቦታ ለማስፋፋት ሲባል ይመነጠራል ከመጠን በላይም  ይታረሳል ከ75 አመታት በፊት 40 በመቶ የነበረው የደን ሽፋን  አሁን 13.65 በመቶ ወይም ከዚህ በታች  ነው፡፡ እያደገ  የመጣው  የህዝብ ብዛት  ያስከተለው  ተጨማሪ  የማገዶና የግንባታ  እንጨት   እንዲሁም  ተጨማሪ የእርሻ  መሬት  ፍላጎት  የደን  ሀብቶች ይበልጥ  እንዲመናመኑ  አድርጓል፡፡ ይህም  የግብርና ምርታማነት  እንዲቀንስ፣ ማለትም የምግብ እህል ምርት በጥራትም ሆነ  በመጠን ዝቅ እንዲል በማድረግ በምግብ  ዋስትና  ላይ አሉታዊ ተፅዕኖ  ያስከትላል፡፡

በቂ የእፅዋት ሽፋን ከሌለውና ውጤታማ ያልሆኑ የአፈር ጥበቃ ከማይካሄድበት አካባቢ በርካታ ለም አፈር በየጊዜው በጐርፍና በንፋስ ይሸረሸራል፡፡ የአፈር መሸርሸር በአብዛኛው የሚከሰተው በእርሻ መሬቶች ላይ ነው፡፡ በገጠር አካባቢ  የህዝብ ቁጥር መጨመር በእያንዳንዱ  ሄክታር ላይ  የሚኖረው የሰዎች ቁጥር እንዲጨምር ያደርጋል፡፡ ይህም በህዝብ ብዛት መጨናነቅን እና  የነፍስ ወከፍ  የእርሻና  የግጦሽ መሬት  እጥረት እንዲከሰት ያደርጋል፡፡ የእርሻ መሬት ጥበት በሚከሰትበት ጊዜ አርሶ አደሮች እያደገ  ያለውን  የምግብ እህል  ፍላጎት  ማርካት  የሚችሉት ተጨማሪ መሬትን  በማረስ ነው፡፡

በገጠር አካባቢ  ያለው  የህዝብ ቁጥር መጨመር ጫና መገለጫ የእርሻ ለም አፈር መከላት ነው፡፡ የለም አፈር ክለት ደግሞ ምርታማነትን  ይቀንሳል፡፡ የእርሻ መሬቶች ከመጠን በላይ ተደጋጋሚው መታረሳቸውና አርሶ አደሩ መሬት አጥ መሆን  የህዝብ ቁጥር መጨመር የሚያስከትለው ጉዳት ነው፡፡

በአጠቃላይ የእርሻ መሬት ከእያንዳንዱ ገበሬ እየቀነሰ መሄድ እንዲሁም በእርሻ መሬት መሸርሸር የተነሳ ለእርሻ  ተግባር መዋል የማይገባቸው አካባቢዎች ጭምር መታረስ፣ ቤተሰቦች ራሳቸውን የመመገብ አቅም  እንዲቀንስ  ከማድረጉ በተጨማሪ  በአገራችን የግብርና  ምርትን በማሳደግ  የምግብ ዋስትናን  ለማረጋገጥ  የሚደረገውን ጥረት ይፈታተነዋል፡፡

 

 

11. ሥነ ህዝብና ጤና

   የህዝብ ቁጥር እድገትና የጤና አገልግሎት አቅርቦት የጠበቀ ትስስር ያላቸው ጉዳዮች ናቸው፡፡ የአንድ ሀገር ህዝብ ከሀገሪቱ የኢኮኖሚ አቅም ጋር የተመጣጠነ ሲሆን የተሻለ የጤና ሽፋንና ጥራት ያለው አገልግሎት ለመስጠት ያስችላል፡፡
አቅምን ያገናዘበ ቤተሰብ በመመስረት ልጆች በተሻለ ሁኔታ ጤናማ እንዲሆኑ ተመጣጣኝ ምግብ እንዲያገኙና የተሻለ አቅም እንዲኖራቸው ማድረግ ይቻላል፡፡  በሀገራችንም  የሚከሰቱ አብዛኛዎቹ በሽታዎች የሚመጡት በተላላፊ በሽታ ነው፡፡ በመሆኑም የአካባቢና የግል ንፅህናን በመጠበቅ ራስንም ሆነ ህዝቡን ከበሽታ መከላከል ይቻላል፡፡ የጤና እንክብካቤ ዋና ዋና ክፍሎች የጤና፣  ትምህርት፣ የግልና የአካባቢ ንፅህና ፣ የአመጋገብ ስርዓት፣ ክትባትና የቤተሰብ እቅድ ናቸው፡፡  ከህዝቡ ቁጥር ጋር ያልተመጣጠነ የኢኮኖሚ አቅም  መኖር አነዚህን የጤና ክፍሎች ለህዝቡ ለማቅረብና የጤና አገልግሎት ሽፋንና ጥራትን ለማሳደግ በሚደረገው  እንቅስቃሴ ላይ   አሉታዊ ተፅዕኖ ያሳድራል፡፡  የጤና አገልግሎትን ለማቅረብ ሆስፒታሎችንና ጤና ጣቢያዎችን መገንባት፣ ሀኪሞችን ማሰልጠንና መድሀኒቶችን ማቅረብ ያስፈልጋል፡፡

የእናቶችን  ጤና ለማሻሻልና በወሊድ ምክንያት የሚሞቱ ህፃናትን ቁጥር ለመቀነስ ሁሉም ሴቶች መብቶቻቸው ተከብሮላቸው በመብቶቻቸው ተጠቃሚ እንዲሆኑ ማድረግና የአካል፣ የአምሮ፣ የኢኮኖሚና ማህበራዊ እንቅስቃሴአቸው ላይ ያሉ ችግሮች መቅረፍ ወይም አጠቃላይ ደህንነታቸውን ማረጋገጥ ሲቻል ነው፡፡ በሰፈር ዉስጥ በሚገኙ የልምድ አዋላጆች የሚደረገውን የማዋለድ ተግባር እና የሚያስከትለውን  ጉዳት በማስገንዘብ እናቶች ወደ ጤና ተቋማት ሂደው እንዲወልዱ እና የጤና ክትትል እንዲያገኙ በማድረግ የእናቶችን ጤና መጠበቅ ይቻላል፡፡ እናቶች ጤናቸው ተጠብቆ ጤናማ ልጆችን በመውለድ በእንክብካቤ እንዲያሳድጉ ሴቶችን መደገፍና የቤተሰብ እቅድ አገልግሎት እንዲጠቀሙ ማበረታታትም ዋና ተግባር መሆን አለበት፡፡ እንደ አስገድዶ መድፈር፣ ጠለፋ፣ የሴት ልጅ ግርዛት፣ ያለ እድሜ ጋብቻ ወዘተ… የመሳሰሉ በሴቶች ላይ የሚፈጸሙ ጥቃቶችን ለመከላከልና ለማስወገድ ህብረተሰቡን በማስተማርና የድርጊቱ ፈጻሚዎችን ለህግ በማቅረብ የእናቶችን ሁለንተናዊ ደህንነት /ጤና/ ማስፈን ይቻላል፡፡ እ.ኤ.አ በ2005 የስነ ህዝብና ጤና ጥናት፣ በወሊድ  እድሜ ክልል ከሚገኙ ሴቶች ውስጥ 28% ያህሉ የደም ማነስ ይታይባቸዋል፡፡ ይህ ክስተት አዘውትሮ የሚታየው ባልተማሩ እናቶች፣ እርጉዝ የሆኑ እና በደሀ ቤተሰብ ውስጥ መገኘት ነው፡፡ ይህን ችግር ከከተማ ይልቅ በገጠሩ ህብረተሰብ ጐልቶ ይታያል፡፡ እ.ኤ.አ በ2005 የስነ ህዝብና ጤና ጥናት መሰረት 27% አዝጋሚ የምግብ አለመመጣጠን ሲታይባቸው ከ15 እስከ 19 እና ከ45 እስከ 49 እድሜ ክልል ባሉ ሴቶች ከ10ሩ 3ቱ የምግብ እጥረት  ችግር እንደሚታይባቸው ያሳያል፡፡ ይህ ችግር በስፋት የታየው በገጠሪቱ ኢትዮጵያ መሆኑን መረጃዎች ይገልፃሉ፡፡ እ.ኤ.አ በ2005 የስነ ህዝብና ጤና ጥናት የኤች አይ ቪ ኤድስ ስርጭት በሀገር አቀፍ ደረጃ 3.5 % ሲሆን ከዚህ ውስጥ 4%ቱ በሴቶች ላይ ያለው ስርጭት ሲሆን 3% ደግሞ የወንዶች ነው፡፡ እነዚህንና ሌሎችን በእናቶች ላይ የሚታዩ ችግሮችን ለመቅረፍ ሴቶች የትምህርት እድል እንዲያገኙ ማመቻቸትና በልማት እንቅስቃሴ ውስጥ በንቃት እንዲሳተፉ በማድረግ የእናቶችን የኢኮኖሚ አቅም ማጎልበት ይገባል፡፡ ጤናማ እና ጠንካራ፣ በስነ ምግባር የታነጹ የወደፊት ሀገር ተረካቢ የሚሆኑ ህጻናትን ለማፍራት ሁሉም ሰው የእናቶችንና የህጻናትን መሰረታዊ ፍላጎቶች ለማሟላት ጥረት ማድረግ አለበት፡፡ ህጻናትን ከልዩ ልዩ በሽታዎች ለመከላከል በወቅቱ በማስከተብና ሲታመሙ ወደ ጤና ተቋማት በመውሰድ እንደ ኩፍኝ፣ መንጋጋ ቆልፍ፣ ፖሊዎ፣ ማጅራት ገትር ወዘተ ከመሳሰሉ ገዳይ በሽታዎች መከላከል ይቻላል፡፡ በአጠቃላይ የሴቶችን የኑሮ ደረጃ ለማሻሻልና ጤናማ እናትነትን ለማረጋገጥ የሁሉም አካላት ድጋፍና እርብርብ ያሻል፡፡

ለእናቶችና ህፃናት የጤና ችግር ትኩረት ከሚሰጥባቸው ምክንያቶች መካከል የሚከተሉትን መጥቀስ ይቻላል፡፡

ህፃናትና እናቶች በቁጥር አብዛኛውን የህብረተሰብ ክፍል ስለሚይዙበእናቶችና ህፃናት ላይ የሚከሰቱ

 የጤና ችግሮች ተያያዥነት ስላላቸው

በአብዛኛው በእናቶች ላይ የሚደርስ የጤና ችግር በእርግዝና ወቅት የሚከሰት ሲሆን በእናቶች ላይ

 ህመምና ሞትን በማስከተል በተዘዋዋሪ የህፃናትንም ሞት ስለሚጨምር

እናቶች የቤተሰብ መሰረት  በመሆናቸውና ህፃናት የነገ አገር ተረካቢ በመሆናቸው፡፡

ለእናቶች ጤንነት የሚደረግ ርብርብ ለአገራዊ ብልጽግና መሰረት የሚጥል በመሆኑ እንዲሁም

የእናቶች ሞት ምክንያቶች መሰረታዊ የጤና አገልግሎቶችን በማስፋፋትና ህብረተሰቡም ተጠቃሚ

 በማድረግ በቀላሉ ሊቀረፉ የሚችሉ በመሆናቸው ነው የሚሉት ትኩረት የሚደረግባቸው ምክንያቶች

 ናቸው፡፡

በሀገራችን ከወሊድ ጋር በተያያዘ ችግር ምክንያት በየቀኑ 68 እናቶች፣ በየሠዓቱ ደግሞ 3 እናቶች ህይወታቸው

ይቀጠፋል፡፡ ስለዚህ የጤናማ እናትነት ዘመቻን በማጠናከር የእናቶችን ህይወት እንታደግ፡፡ በየቀበሌው የሚገኙ የጤና

 ኤክስቴንሽን ባለሙያዎች ለጤናማ እናትነት ከጤና ተቋማት ጋር የሚያገናኙ ድልድዮች ናቸውና የሚሰጡትን ምክርና

 ኣገልግሎት ተቀብለን በተግባር ላይ ልናውል ይገባል፡፡ ዛሬ እየተካሄደ ባለው የኤች አይ ቪ/ኤደስ ትግል መላው ሴቶች

 በሽታውን ከመግታትና ከመከላከል አኳያ ንቁ ተሳትፎ ሊያሳዩ ይገባቸዋል፡፡ አንድም እናት በወሊድ ምክንያት

የማትሞትበትንና አንድም ህጻን ከኤች አይ ቪ ኤድስ ቫይረስ ነጻ የሚሆንበትን ሁኔታ ለመፍጠር ሁላችንም

በጋራ መስራት ይኖርብናል፡፡

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

         

  ሴቶች እናቶች ህጻናትን ወልደዉ በማሳደግ ከመልካም ትእትናና ርህራሄ ጋር

ከመቅረጻቸዉ በላይ እድሉ ደርሷቸዉ ዘመናዊ ትምህርት የመማር እድል የገጠማቸዉ

 ጥቂት ሴቶች፣እናቶች በህይወት መስተጋብራቸዉ ዉስጥ እንደሚኖሩበት የህብረተሰቡ

 ደስታ ችግር(የኑሮ ፈተና) ሁሉ በተለያዩ የስነ ቃል መገለጫዎች ደስታና ብሶታቸዉን

 ሲገልጽ መቆየታቸዉ ይታወቃል፡፡

ስለሆነም ጣሊያኖች በ1888 ዓ.ም በወርሃዊ የካቲት 23 ቀን ኢትዩጽያ ቅኝ ለመግዛት

በወሰዱት የወረራ ጦርነት ወቅት በደረሰባቸዉ ሸንፈት ለ40 አመት ቅድመ ዝግጅት ከአካሄዱ

 በኋላ በ1928 ዓ.ም በወርሃ ጥር ውስጥ ለ2ኛ ዙር በተካሄደዉ ወረራ ወቅት ጣሊያን

በኢትዩጽያ ላይ የደረሰዉን የሰዉ ዘር ጭፍጨፋ ሴት ደራሲያን ስለደረሰዉ ግፍ

 ከደረሱት ደራሲዎች መካከል ሙሉ እመቤት ገብሬ ተክሌ፣ብዙነሽ መኮነን፣ምሳሌ

ጥኡመልሳንና ማህሌት ብርሃን አካሉ ይገኙበታል፡፡

በመሆኑም የብሶት መግለጫ መካከል የደራሲ ምሳሌ ጥኡመልሳን ጹሁፍ(ግጥም)

 

12.1.ሥነ-ህዝብን የሚገልፅ ግጥም

ደጃዝማች በላይ ዘለቀና እጅጉ ዘለቀ ከ1928 ዓ/ም -1933 ዓ/ም ድረስ በነበረው የነጻነት ተጋድሎ ወቅት አርበኝነትን ለማበረታታት

በጐጃም ውስጥ ማህበረሰቡ ይገልጻቸው ከነበሩ ስንኞች መካከል

• ያ ዘለቀ ላቀው የዘራው እንጣቆ ፣
• ያጯጩሆው ጀመር በየጎራው ዘልቆ ፡፡

ከ1933 ዓ/ም ሚያዚያ ወር ጀምሮ ሀገራችን ኢትየጵያ ነጻ ከወጣች በኋላ በተደረገው የሥልጣን ድልድል

 ወቅት ደጃዝማች

 በላይ ዘለቀ የእነማይ ወረዳ አስተዳዳር ዋና አስተዳደሪ ብቻ ሆኖ በመሾሙ ቅር ሲሰኝ  በመሸፈቱ የተጋድሎ

  የአርበኝነት

 ጊዜ ጓደኛው  የቆላ ደጋዳሞቴው  አርበኛ ደጃዝማች መንገሻ ጀንበሬ በእርቅ ምክንያት አግባባቶ ከቢቸና

አውራጃ ወደ

 ደብረ-ማርቆስ ከተማ ከሠራዊታቸው  ጋር  በመጓዝ ላይ እያሉ የመንገሻ  ጀንበሬ አቅራሪታ

• ያልተገራ ፈረስ ኮስተር እያላችሁ ፣
• መንገሻ ጀንበሬ ወርዶ ገራላችሁ ፡፡

በል ብሎ ሲያቅራራ የኢትዮጵያ  ደመላሽ  አባኮስትር  በላይ

ከመንገሻ  ጀምበሬ ጋር  እጁን በሻሺ  ታስሮ  ስለነበር  ዘወርብሎ  ወደራሱ  አጃቢና       

አቅራሪታ  ለቀኛማች ደሴ

• ቴዎድሮስ በጎ ሠራ   ሽጉጡን  ጎረሰው ፣
• ተነጋግረን (ተመምለን ) ነበር ላንገዛ ለሰው ፡፡

በማለት በእርቅ ድርድር  በመሃላ  ከአስገባው  በኋላ  በውጊያ     እንዳሸነፈው በማድረግ 

የደጃዝማች መንገሻ ጀንበሬን አቅራሪታ በተመሣሣይ   ስንይ  ሸንቆጥ  አድርጎታል ፡፡

 

ከ1966 ዓ/ም በፊት  በነበረው አስተዳደር  አርሶ አደሩ የነበረበትን የጭሰኝነት እሮሮ

 ከዚህ በታች  በተመለከተው  ስንኝ መሠረት ይገልጽ  ነበር

• የእናንተልጅ በልቶ የእኛ ልጅ ያለቅሳል ፣
• የእናንተ ቤት ተከድኖ የእኛ ቤት ያፈሣል ፣
• የእናንተ መሬት ታርሶ የእኛ ዳዋ ለብሷል ፣
• ወይ ከእናንተ ወይከእኛ ያንዳችን ቀን ደርሷል ፣
• ጊዜ መሃንዲስ ነው ይሰራል ያፈርሳል ፡፡

 

 

 

12. የባሶ ሊበን ወረዳ ጠቅላላ ህዝብ ብዛት ከ1999-2013ዓ.ም

	ከተማ			ገጠር			ከተማ+ገጠር
ዓ.ም	ወንድ	ሴት	ድምር	ወንድ	ሴት	ድምር	ወንድ	ሴት	ድምር
1999	3094	3345	6439	67940	66953	131893	68034	70298	138332
2000	3227	3488	6715	65921	67965	133886	69148	71453	140601
2001	3365	3638	7003	66918	68992	135910	70283	72630	142913
2002	3509	3794	7304	67929	70035	137964	71439	73829	145267
2003	3660	3957	7617	68956	71093	140049	72616	75050	147666
2004	3817	4127	7944	69998	72168	142166	73815	76294	150109
2005	3981	4304	8284	71056	73258	144314	75036	77562	152598
2006	4410	5376	9786	70588	77641	148230	74999	83017	158016
2007	4665	5680	10345	71878	79052	150920	76532	84733	161265
2008	4932	6013	10945	73165	80478	153643	78097	86491	164588
2009	5195	6333	11528	73908	81273	155181	79103	87606	166709
2010	5484	6686	12170	74544	81975	156519	80028	88661	168689
2011	5767	7027	12793	74182	81595	155777	79949	88622	168571
2012	6075	7403	13478	74721	82188	156909	80795	89592	170387
2013	6380	7774	14154	75268	82792	158060	81648	90566	172214

 

 

 

 

            የወረዳችን ልዩ ልዩ የስነህዝብ መ ረጃዎች

ዓ.ም	የወረዳው የቆዳ ስፋት በካሬ ኪ.ሜ	የህዝብ ጥግግት/በ ካ.ኪ.ሜ	የምርት መጠን በኩንታል	የምግብ አቅርቦት ኩ/ሰው	የንጹኅ መጠጥ ውሃ ሽፋን %	የውልደት መጠን በ1000ኛ	የቤተሰብ እቅድአገልግሎት ተጠቃሚዎች በ%	የጥገኝነት ምጣኔ በመቶኛ
								የልጅነት ጥገኝነት	የእርጅና ጥገኝነት	ድምር ጥገኝነት
2000	1132.84	135.18	1063341.77	6.94	41.9	110	48	90.59	5.77	96.36
2000/1	1132.84	138.82	1239352.5	7.88		109	70	90.56	5.77	96.33
2001/2	1132.84	127.43	1442665.98	9.99	50.2	109	85.1
2002/3	1132.84	130.35	1764218	12.28	57.7	109.07	110.1	83.88	5.79	89.67
2003/4	1132.84	132.5	1831620.76	12.20	62.8	111.91	90.2	83.81	5.78	89.59
2004/5	1132.84	134.70	1372446	11.12	70	97.23	107.5	83.74	5.78	89.52
2005/6	1132.84	139.49	2273569	14.09	81.5	118.32	83.3	77.52	9.51	87.03
2006/7	1132.84	141.68	3846065.5	23.3	93.1	137.1	88.04	77.05	7.22	84.27
2007/8	1132.84	145.2	3207122	19.48	67.48	136.04	92.5	74.81	5.96	80.77
2008/9	1132.84	147.16	3322692	19.93	74.8	136.3	94.45	74.68	5.94	80.63
2008/10	1132.84	148.9	2518630.75	14.9	93.8	139	116	74.54	5.93	80.47
20010/11	1132.84	148.8	2909739	17.26	84.8	116.9	49.56	74.37	5.93	80.30
2011/12	1132.84	150.41	1523671 አመት አልተጠናቀቀም	8.94	96.14	83.01	49.65	74.22	5.92	80.14
2012/13	113284	151					93 %	74.08	5.9	79.98

 

 

የ2013  ዓ/ም  የባሶሊበን   ወረዳ  ህዝብ   ብዛት   ማሣያ   ቅጽ
ተቁ	የቀበሌ ሥም	የህዝብ ብዛት   በጾታ
		ወንድ	ሴት	ድምር	ምርመራ
1	የጁቤ	5891	7178	13069
2	ልምጭም	4831	5033	9864
3	የለመለም	3272	3348	6620
4	የገላው	1920	2133	4053
5	ምችግ	2424	2654	5078
6	ደንደገብ	3680	4073	7753
7	አ/አምባ	2601	2888	5489
8	የዱግ	3328	3732	7060
9	እነተመን	3247	3686	6933
10	ዶገም	4569	4790	9359
11	ደን	3274	3588	6862
12	የላምገጅ	4105	4890	8995
13	ኮርክ	5773	6730	12503
14	ጉንድልሚት	1736	1826	3562
15	ድንጓም	3592	3884	7476
16	የንስቻ	2375	2710	5085
17	አንጅም	3245	3594	6839
18	ጭድማርያም	3307	3728	7035
19	ደጃት	3634	3962	7596
20	ጐበጥማ	1478	1649	3127
21	ዘንቦል	4043	4522	8565
22	ቤተ-ንጉሥ	4154	4452	8606
23	ኮሜ -ዘሜ	5169	5516	10685
	ድምር	81648	90566	172214

 

 

 

 

 

 

 

 

2013  ዓ/ም     የባሶሊበን  ወረዳ   ህዝብ  ብዛት  በ  5  ዓመት  የዕድሜ  ክፍፍል
ዕድሜ	ከተማ			ገጠር			ጠቅላላ ድምር
	ወንድ	ሴት	ድምር	ወንድ	ሴት	ድምር	ወንድ	ሴት	ድምር
0-4	1179	448	1627	9042	9841	18883	10221	10289	20510
5-9	521	542	1063	11696	12088	23784	12217	12630	24847
10-14	689	604	1293	11827	12407	24234	12516	13011	25527
15-19	1168	2387	3555	9276	11236	20512	10444	13623	24067
20-24	615	812	1427	6275	6818	13093	6890	7630	14520
25-29	187	1168	1355	5487	6637	12124	5674	7805	13479
30-34	625	250	875	4144	4896	9040	4769	5146	9915
35-39	615	521	1136	4118	4889	9007	4733	5410	10143
40-44	271	365	636	2778	2574	5352	3049	2939	5988
45-49	167	167	334	2483	2321	4804	2650	2488	5138
50-54	94	83	177	1771	2554	4325	1865	2637	4502
55-59	83	177	260	2149	2490	4639	2232	2667	4899
60-64	83	0	83	1550	1395	2945	1633	1395	3028
65-69	0	167	167	956	935	1891	956	1102	2058
70-74	0	0	0	740	743	1483	740	743	1483
75-79	0	83	83	548	394	942	548	477	1025
80+	83	0	83	428	574	1002	511	574	1085
ድምር	6380	7774	14154	75268	82792	158060	81648	90566	172214

 

 

          

 

 

 

 

እድሜ	ከተማ			ገጠር			ድምር
	ወ	ሴ	ድ	ወ	ሴ	ድ	ወ	ሴ	ድ
0	348	159	507	1370	1816	3186	1718	1975	3693
1	169	89	258	1647	1380	3027	1816	1469	3285
2	358	89	447	1614	1852	3466	1972	1941	3913
3	79	0	79	2004	2694	4698	2083	2694	4777
4	169	89	258	2341	2027	4368	2510	2116	4626
5	79	79	158	2317	2011	4328	2396	2090	4486
6	169	0	169	2037	2485	4522	2206	2485	4691
7	0	89	89	2414	2845	5259	2414	2934	5348
8	169	347	516	2823	2190	5013	2992	2537	5529
9	79	0	79	2019	2470	4489	2098	2470	4568
10	159	159	318	2906	2599	5505	3065	2758	5823
11	89	169	258	1909	1807	3716	1998	1976	3974
12	0	169	169	2731	3060	5791	2731	3229	5960
13	80	79	159	1937	2332	4269	2017	2411	4428
14	328	0	328	2258	2519	4777	2586	2519	5105
15	338	328	666	2045	2624	4669	2383	2952	5335
16	79	586	665	2254	2264	4518	2333	2850	5183
17	258	506	764	1485	1773	3258	1743	2279	4022
18	169	586	755	2623	3007	5630	2792	3593	6385
19	268	268	536	802	1485	2287	1070	1753	2823
ድምር	3387	3791	7178	41536	45240	86776	44923	49031	93954

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

       የሥነ -ህዝብና ልማት ትስስር

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                ዋቢዎች/references/

• የገኢል ሚኒስቴር ዓመታዊ የስነ ህዝብ መፅሄት፣ ቅፅ 16 ቁጥር 1፣ ሀምሌ 2005 ዓ.ም፣ አዲስ አበባ
• የምስራቅ ጎጃም ዞን ስነ ህዝብና ልማት መፅሄት፣ ቅፅ 5 ቁጥር 1 ግንቦት 2007 ዓ.ም፣ ደብረ ማርቆስ
• amharabofed.gov.et
• የባሶ ሊበን ወረዳ ገኢል ፅ/ቤት የስነ ህዝብ ማኑዋል፣ ህዳር 2007 ዓ.ም፣
• የጎጆየ ሚስጥር የግጥም መድብል 2005 ዓ.ም
• የአብክመ ባህልና ቱሪዝም አመታዊ መጽሔት 1998
• ባሶ ሊበን ወረዳ 2012 ወረዳ ሪፖርት፣
• አባ ኮስትር በአበራ ጀምበሬ